Wat doet mensen écht veranderen?

 De inspanningen in organisaties blijken vaak maar weinig effectief om een verandering door te voeren. Zo blijven we maar trainingsprogramma’s uitstorten over mensen zonder te kijken naar de effectiviteit ervan. Ook als er steeds weer bewezen wordt dat het meestal weggegooid geld is. Wat is de reden? We hebben vaak niets anders en … de andere organisaties doen het ook. Wanneer je alleen een hamer hebt, ziet alles er zo’n beetje uit als een spijker. We zien en verklaren alles door onze opvattingen van de werkelijkheid. Wanneer je een spijker in een muur wilt slaan, kunnen de meeste dingen als een hamer dienen. Het lijkt erop dat de zichtbare mislukking in veel verandertrajecten niet gezien wordt, omdat er geen andere hamer beschikbaar lijkt. Dus werkt het niet goed, dan hadden we maar harder moeten slaan, hadden we een ander moment moeten kiezen, is de muur niet doordringbaar, het schilderijtje te zwaar. Allesbehalve te kijken naar het feit dat een spons of Oma’s geërfde favoriete Boeddhabeeldje niet geschikt is voor de taak. 

De rol van informatie.

Dertig jaar geleden dachten we dat mensen ingrijpend zouden veranderen door het geven van informatie. Het idee was dat je iemand vertelde wat hij zou moeten doen en dan zou de verandering beginnen (Je vertelt dat roken slecht is en dan stopt diegene). Het is een strategie/denkbeeld die alleen werkt bij technische instructies en dan nog niet eens altijd. (Denk aan de gevechten over de werkbril ophouden, of veiligheidsprocedures volgen!)

Competenties

De volgende fase in het leren van iets nieuws, is competenties. Wanneer we mensen leren toe te passen wat ze geleerd hebben, dan zijn we veel verder. Immers, het individu moet kúnnen en niet alleen kennen. Aantoonbaar juist voor die (werk)processen waar mensen de voordelen van inzien en waar ze op een dieper niveau geen last van ondervinden (daar straks over meer). Maar het moet niet raken aan een diepere laag.

Traits

Hier zijn we aanbeland bij de waarheid van het (organisatie-)bestaan: Wanneer iemand weet wat hij moet doen en hoe hij het moet doen en het ook kan doen, hij het vaak toch niet doet. Grappig én tragisch. Zo doet zich vaak het verbluffende feit voor dat wanneer iemand weet dát en hóe hij feedback moet geven en dat ook in een trainingsgroep perfect doet, hij het vervolgens in de praktijk niet doet. Iemand die je de voordelen ervan kan opsommen, maar handelt alsof hij het in de praktijk vergeet.

Dit wonderlijke, schijnbaar irrationele gedrag komt voort uit wat we traits noemen. Traits zijn kenmerkende eigenschappen van het individu. Ze zijn kenmerkend voor Jan, of Piet. (‘Typisch Piet weer’). Kenmerkend, maar vaak ook beperkend. We hebben het hier dan over het hele menselijke spectrum: koppigheid, eigenwijsheid, schaamte, misfit zijn, wispelturigheid, niet kunnen slagen, niet kunnen geloven in eigen opvattingen, snauwerig zijn in communicatie enzovoort (de lijst kan zo lang zijn als er mensen zijn). Wanneer je een beetje zoekt vind je er wel een paar bij jezelf. Zo niet, dan zit je waarschijnlijk dicht bij een jou beperkende trait.

Die traits zijn niet veranderbaar door info of door te oefenen, maar ze zijn aan de andere kant ook geen eigenheid of karakter. Vaak verzuchten mensen: ‘Kon ik maar anders’ en worden ze moe van hun eigen gedrag. Mensen doen soms pogingen om te veranderen ( 1 januari schijnt een goede datum te zijn!), maar begrijpen niet de triggers ervan en dan wordt de trait langzamerhand gezien als onveranderbaar. De ‘slimmerds’ onder ons, draaien de boel zelfs om en zeggen dat ze er trots op zijn, dat ze voordeel hebben van een bepaalde beperkende trait. Maar dat zijn in de basis rationalisaties vanuit onmacht, niet kunnen leven met de schaamte van falen.

Traits zijn kenmerkend, maar niet een vast onderdeel van iemand. Ze zijn niet echt karakter, niet echt mijzelf; ze zijn ‘misinformatie vanuit het verleden’. Ze zijn een programma vanuit een opvatting die ooit waar is geweest voor het individu. Ze zijn in elkaar gevlochten met het echte in mijzelf als een gordiaanse knoop en moeten ontward voordat we er maar aan toe komen om ze los te laten. We denken dat wij het zijn, maar het is aangeleerd gedrag dat niet helemaal duidelijk is en dat we gemakshalve maar beschouwen als niet veranderbaar. Dat geeft dan even rust.

Dit voor het individu kenmerkende gedrag zorgt voor veel van onze gedragingen die contra-productief zijn. Soms niet gezien, vaak niet begrepen en dan dus moeilijk te veranderen. Wanneer je een trait abusievelijk aanziet voor jezelf (en dat doen we vaak), dan laat je het moeilijk los. Maar wanneer je de knoop snapt en begrijpt, is het niet zo moeilijk.

Traits die beperkend zijn, zijn altijd samengesteld uit twee. Iets willen en tegelijk ook niet willen. Iets bewonderen, maar tegelijk denken dat dat niet voor mij is weggelegd enzovoort. Ze houden elkaar in een wankel evenwicht, dat heel veel energie kost (Vandaar ons constante gepraat vanbinnen: heen en weer).

De oplossing is soms zo simpel dat wanneer je de twee elementen bloot kunt leggen, de verandering al een feit is. Bij andere moet je iets dieper graven om tot de kern te komen. Wij coachen vrijwel nooit meer dan 5 sessies!

Het proces is vaak leuk, soms een beetje pijnlijk (wanneer een idee stopt, kan het even onwennig zijn), maar altijd geweldig veel energie gevend. Het betekent een enorme groei als mens.

Het werkt bij alle soorten mensen en binnen alle lagen van de organisatie. Abstractievermogen is zowel winst (je kunt jezelf zien in een kader, los van je concrete werkelijkheid), als een beperking (je hebt door cursussen geleerd je overal theoretisch mentaal uit te praten) binnen het proces.  

 Het past niet in weer een ander nieuw ander modelletje ('Laptop know-what') het is Know-how. 

Als je echte verandering wilt... De waarheid bevindt zich ónder de rationaliteit.